pradip namdeo chogale

 दर्याला आयलाय फुल    जर तुम्ही पावसाच्या सरी कोकण किनारी येणाच्या आधी म्हणजे साधारण एप्रिल-मे मध्ये किनारी भेट दिली तर निळ्या फुलांसारखे काही तरी किनारी तरंगताना पाहू शकता. जीवशास्त्रीय वैज्ञानिक भाषेत याला Porpita porpita (पोरपिटा पोरपिटा) असे नामाभिमान आहे. पाऊस लवकरच येणार आहे याचं एक संकेत म्हणून पूर्वापार कोकणातील मासेमारी (कोळी) बांधव याची खूणगाठ बांधून आहेत. साधारण गेल्या चार-पाच वर्षापासून आपले मासेमारी बांधव ज्या जेली फिश च्या वाढत्या संकटाने हैरान झाले आहेत त्या प्राण्याच्या गटात किंवा वैज्ञानिक भाषेत ज्यास संघ (Phylum) असे म्हणतात त्यात यांचा समावेश होतो. परंतु या मधील मूलभूत फरक म्हणजे जेली फिश हा एक अखंड जीव असतो तर 'समुद्र  फुल' (पोरपिटा याचे स्थानिक भाषेतील नाव )म्हणजे असंख्य प्राण्याची एक वसाहत असते जी वर फोटोमध्ये दखवलेल्या प्रमाणे मधल्या वर्तुळाकार पोकळ चकती ला जोडली गेलेली असते.      पारंपारिक मासेमारी करणारे बांधव आपल्या वडिलोपार्जित असलेल्या अनुभव आणि ज्ञान यांच्या जोरावर बऱ्याच अंशी आज देखील आपले अंदाज बांधत म...

  जागतिक  मत्स्य  स्थलांतर दिन   अन्न, वस्त्र आणि निवारा या माणसाच्या मूलभूत गरजा आहेत हे आपण नक्कीच शाळेत शिकलो आहोत. परंतु माणूस सोडून इतर सजीवांना वस्त्र हि बाब अपवाद वगळता अन्न आणि निवारा या गोष्टीसाठी मात्र सतत शोध घ्यावा लागतो. फक्त जमिनीवर राहून आपलं सम्पूर्ण जीवन व्यतीत करणाऱ्या 'भूचर' सजीवांना पर्यायाने या मूलभूत गरजांची परिपूर्तता करण्यासाठी तसे बरेच पर्याय असतात. परंतु उभयचर अर्थात जमीन आणि पाणी यांमध्ये रहाणारे जीव आणि निव्वळ पाण्यामध्ये राहणारे 'जलचर' यांना मात्र तुलनेने फार कमी पर्याय असतात.    प्रजनन, वाढ, अन्नाची मुबलकता आणि कमीत कमी शिकारी यांसाठी जगभरात गोड्या आणि खाऱ्या पाण्यात आढळणारे मासे हे स्थलांतर करत असतात. दोन ठिकांमधील अंतर, स्थलांतराची दिशा, स्थलांतरित प्रदेशातील पाणवठ्याचा प्रकार आणि जीवनातील कोणत्या वेळी हे मासे स्थलांतर करतात यांवर मत्स्य स्थलांतराचे शास्त्रीय वर्गीकरण करण्यात आले आहे. नदी, तलाव आणि समुद्रकिनारी वेगाने निर्मित होणारी विकास कार्ये भले हि आपल्याला 'स्मार्ट सिटी' वा 'मुबंई - शांघाय' स्वप्ने दाखवत असली म...