pradip namdeo chogale

  समुद्रातील नर्तक: स्पिनर डॉल्फिनचा अभ्यास प्रस्तावना बंगालच्या उपसागरापासून ते हवाईच्या निळ्या पाण्यांपर्यंत, स्पिनर डॉल्फिन (Stenella longirostris) हा समुद्रातील सर्वात मनोरंजक आणि चपळ सस्तन प्राणी आहे. के.एस.एस.एम. युसूफ आणि सहकाऱ्यांच्या २०१० च्या अभ्यासानुसार, भारतीय समुद्रात ही सर्वाधिक प्रमाणात आढळणारी डॉल्फिन प्रजाती आहे. त्यांच्या हवेत उंच उडी मारून फिरण्याच्या वैशिष्ट्यपूर्ण वर्तनामुळे त्यांना "स्पिनर" हे नाव मिळाले आहे. मात्र, मासेमारीच्या जाळ्यांमध्ये अडकणे, समुद्री प्रदूषण आणि पर्यटनामुळे होणारा त्रास यामुळे या प्रजातीचे भविष्य धोक्यात आले आहे. शारीरिक रचना आणि वैशिष्ट्ये स्पिनर डॉल्फिनची ओळख त्याच्या लांब, पातळ चोची, त्रिकोणी पाठीचा पंख आणि विशिष्ट रंगछटेमुळे होते. "एनसायक्लोपीडिया ऑफ मरीन मॅमल्स" (२००९) नुसार, त्यांच्या शरीरावर तीन मुख्य रंग दिसतात: पाठीवर गडद राखाडी ("केप"), बाजूंना फिकट राखाडी आणि पोटाकडे पांढरा. प्रौढ डॉल्फिनची लांबी साधारण १२९ ते २३५ सेमी आणि वजन २३ ते ८० किलो असते. नर मादीपेक्षा थोडे मोठे असतात, हे युसूफ आणि सहकाऱ्यांच...

मासेमारी आणि सागरी प्राणी :  सहसबंध कि संघर्ष     way of life ( जीवनशैली) , way of thinking ( विचारशैली)  and way of workship ( उपासनाशैली)  या त्रयीतुन  संस्कृती उभी राहते. यातील प्रत्येक पैलु हा त्या संस्कृती अनुरुप जीवन जगणाऱ्या मानवी समाजाला प्रभावित करत असतो. महाराष्ट्राच्या सागर किनारी राहणाऱ्या व मासेमारी करून आपली उपजीविका करणारा मच्छिमार समाज याला अपवाद नाही. म्हणूनच पालघर मधील वैती, मांगेला, मांची मच्छिमार  समाज; ठाणे-मुंबई-रायगड येथील कोळी, आगरी मच्छिमार समाज, रत्नागिरी-सिन्धुदुर्ग येथील कोळी, गाबीत मच्छिमार समाज याच्या संस्कृती मध्ये आपल्याला तुलनात्मक फरक दिसून येतो. या विचार धारेतील फरका अनुरूप ह्या मच्छिमार समाजातील मंडळी मासेमारी करताना त्यांच्या मासेमारी जाळ्यात काय अडकतय आणि समुद्रात कोणते जीव दिसतात या बाबत त्याच्या परस्पर नात्यात कधी संघर्ष दिसून येतो तर कधी सहजता.    संपूर्ण महाराष्ट्राचा सागर किनाररी जवळपास २५ मासेमारी क्षेत्र आणि प्रमुख १७३ मासे उतरवणी केंद्रे आहेत ज्या वर जवळपास ४५६ मच्छिमार समाजाची गावे आहेत ज्या...