pradip namdeo chogale

  आर्ची कार: एका समुद्री कासव संशोधकाचा जागतिक विचार प्रसार आर्ची कार हे अमेरिकन दिग्गज समुद्रकासवा-तज्ज्ञ म्हणून ओळखले जातात. पण त्यांच्या विचारांचा प्रभाव केवळ अमेरिकेपुरताच मर्यादित नव्हता. विज्ञान आणि साहस यांचे मिश्रण असणाऱ्या त्यांच्या सशक्त लेखनाने जगभरातील वाचक मंडळीना भुरळ पाडली आहे ज्यामुळे त्यांची  पुस्तके डझनभर भाषांमध्ये अनुवादित झाली आहेत. जी आज देखील बऱ्याच निसर्ग अभ्यासकाना प्रेरणा देतात.    एका अलीकडील संशोधन प्रकल्पात कार यांच्या आंतरराष्ट्रीय कीर्तीची संपूर्ण कहाणी उलगडून समोर आली आहे, ज्यात त्यांच्या जगभरात प्रकाशित झालेल्या पुस्तकांची ही पहिलीच यादी तयार झाली आहे.   आर्ची कार यांना फार मोठी देणगी होती ती म्हणजे लेखनाची. ते फक्त तथ्ये सांगत नसत. समुद्र किनारी दुपारच्या वेळी जर आपण गरम वाळू वर चालू लागलो तर जशी ती उबदार वाळू आपल्याळ स्पर्श करते किंवा रात्री सागर किनारी गस्त घालणाऱ्या कासव मित्राला मादी कासवाची पाऊलवाट (फ्लिपरवाट) ज्या पद्धतीने आनंदाचं दान देते अगदी त्या प्रमाणे कार यांचे लेखन आहे. जे वाचताना आपल्याला आपण ते वाचत नसून प्रत्यक्ष...

 Changing Tides: How Cultural Beliefs Drive Ocean Conservation In 2016, I completed my Master's degree from The Institute of Science, Mumbai in Zoology with specialization in Fisheries and Oceanography. I chose this course for my Master's because I have been curious about the ocean and marine life since my childhood.   After this coursework and degree, I got my first small-time job as a Project Assistant with an NGO based in Mumbai. The goal of that project was to collect fish taxonomy data about fishes landed and fish wasted along Sassoon Dock, one of the most popular and oldest fishing ports and fish landing centers not only in Mumbai but also in Maharashtra. During that period, I interacted with lots of fishermen directly involved in fishing. Not only male candidates but also female candidates, who mostly belong to the Koli, Vaity, and Mangela communities of the traditional fishing caste of Maharashtra. Additionally, there were many other people apart from natives. Mostly f...

  समुद्रातील नर्तक: स्पिनर डॉल्फिनचा अभ्यास प्रस्तावना बंगालच्या उपसागरापासून ते हवाईच्या निळ्या पाण्यांपर्यंत, स्पिनर डॉल्फिन (Stenella longirostris) हा समुद्रातील सर्वात मनोरंजक आणि चपळ सस्तन प्राणी आहे. के.एस.एस.एम. युसूफ आणि सहकाऱ्यांच्या २०१० च्या अभ्यासानुसार, भारतीय समुद्रात ही सर्वाधिक प्रमाणात आढळणारी डॉल्फिन प्रजाती आहे. त्यांच्या हवेत उंच उडी मारून फिरण्याच्या वैशिष्ट्यपूर्ण वर्तनामुळे त्यांना "स्पिनर" हे नाव मिळाले आहे. मात्र, मासेमारीच्या जाळ्यांमध्ये अडकणे, समुद्री प्रदूषण आणि पर्यटनामुळे होणारा त्रास यामुळे या प्रजातीचे भविष्य धोक्यात आले आहे. शारीरिक रचना आणि वैशिष्ट्ये स्पिनर डॉल्फिनची ओळख त्याच्या लांब, पातळ चोची, त्रिकोणी पाठीचा पंख आणि विशिष्ट रंगछटेमुळे होते. "एनसायक्लोपीडिया ऑफ मरीन मॅमल्स" (२००९) नुसार, त्यांच्या शरीरावर तीन मुख्य रंग दिसतात: पाठीवर गडद राखाडी ("केप"), बाजूंना फिकट राखाडी आणि पोटाकडे पांढरा. प्रौढ डॉल्फिनची लांबी साधारण १२९ ते २३५ सेमी आणि वजन २३ ते ८० किलो असते. नर मादीपेक्षा थोडे मोठे असतात, हे युसूफ आणि सहकाऱ्यांच...

मासेमारी आणि सागरी प्राणी :  सहसबंध कि संघर्ष     way of life ( जीवनशैली) , way of thinking ( विचारशैली)  and way of workship ( उपासनाशैली)  या त्रयीतुन  संस्कृती उभी राहते. यातील प्रत्येक पैलु हा त्या संस्कृती अनुरुप जीवन जगणाऱ्या मानवी समाजाला प्रभावित करत असतो. महाराष्ट्राच्या सागर किनारी राहणाऱ्या व मासेमारी करून आपली उपजीविका करणारा मच्छिमार समाज याला अपवाद नाही. म्हणूनच पालघर मधील वैती, मांगेला, मांची मच्छिमार  समाज; ठाणे-मुंबई-रायगड येथील कोळी, आगरी मच्छिमार समाज, रत्नागिरी-सिन्धुदुर्ग येथील कोळी, गाबीत मच्छिमार समाज याच्या संस्कृती मध्ये आपल्याला तुलनात्मक फरक दिसून येतो. या विचार धारेतील फरका अनुरूप ह्या मच्छिमार समाजातील मंडळी मासेमारी करताना त्यांच्या मासेमारी जाळ्यात काय अडकतय आणि समुद्रात कोणते जीव दिसतात या बाबत त्याच्या परस्पर नात्यात कधी संघर्ष दिसून येतो तर कधी सहजता.    संपूर्ण महाराष्ट्राचा सागर किनाररी जवळपास २५ मासेमारी क्षेत्र आणि प्रमुख १७३ मासे उतरवणी केंद्रे आहेत ज्या वर जवळपास ४५६ मच्छिमार समाजाची गावे आहेत ज्या...

 ब्रूडीज व्हेल - सोबती आपल्या सागर किनारी प्रदेशाचा  (भाग २)   आपल्या भारतीय समुद्रातील ब्रूडीज व्हेल  इतर देशांतील त्याच प्रजातीपेक्षा वेगळ्या असल्याचे एका नव्या आंतरराष्ट्रीय संशोधनात (Kershaw et al., 2013) सिद्ध झाले आहे. संशोधकांनी भारताच्या शेजारील ओमान, मालदीव आणि बांगलादेशच्या समुद्रातील ब्रूडीज व्हेलच्या डीएनएचा अभ्यास करून दोन मुख्य प्रकार ओळखले - किनाऱ्यापासून दूर खोल समुद्रात राहणारी मोठी व्हेल्स आणि किनाऱ्याजवळ उथळ पाण्यात राहणारी लहान व्हेल्स. विशेष म्हणजे उत्तर हिंदी महासागरातील (ओमान आणि बांगलादेशजवळील) किनारी व्हेल्स जपानच्या व्हेल्सपेक्षा पूर्णपणे वेगळ्या जनुकीय गटात मोडतात, म्हणजेच आपल्या किनाऱ्याजवळील व्हेल्स हा एक अद्वितीय समूह आहे. हा शोध महत्त्वाचा आहे कारण मासेमारीच्या जाळ्यात अडकणे, जहाजांशी टक्कर आणि समुद्रप्रदूषण यामुळे या व्हेल्स धोक्यात आहेत. आपल्या किनाऱ्याजवळील व्हेल्स स्वतंत्र गट असल्याने त्यांच्या संवर्धनासाठी विशेष योजना आखणे गरजेचे आहे. भारताच्या मुख्य भूभागाजवळील या व्हेल्सवर अधिक संशोधन करणे आवश्यक असले तरी हा अभ्यास आपल्याला या अद...

ब्रूडीज व्हेल - सोबती आपल्या सागर किनारी प्रदेशाचा   अशी कोणती व्हेल प्रजाती आहे जी महाराष्ट्राच्या सागर किनारी  आणि थोडे पुढे खोल पाण्यात सगळ्यात जास्त वेळा दिसत असेल तर ती आहे 'ब्रूडीज  व्हेल'. आश्चर्य आणि चमत्कार या व्हेल बद्दल काय तर ती बऱ्याच वेळा मच्छिमार बाधंवाना मासेमारी करताना दिसते.  कधी किनारी तर  कधी  लगतच्या खोल समुद्रात , तर बऱ्याच वेळा ती सागर किनारी वाहून येते जिवंत किंवा मृत अवस्थेत.  पण तरी देखील या बद्दल आपल्या  वैज्ञानिक दृष्टिकोनातून  हवी तेवढी  माहिती आपल्या कडे अजून नाही.  आज देखील ब्रुडीज (Bryde's whale) च्या दोन उप जाती आहेत कि नाही या बद्दल थोडं  वैज्ञानिक मंडळी मध्ये देखील मतभेद आहेत. सध्या उपलब्ध संशोधन अहवाल आणि लेख या अनुसार आपण त्यांना त्यांच्या आकारवरून दोन उप जातीत विभागनी करू शकतो. आकाराने थोडी मोठी असलेली व्हेल आहे  Bryde’s whale  ( Balaenoptera   edeni   brydei ) आणि थोडी लहान असलेली  Eden’s whale (Balaenoptera edeni edeni ). यातील एङणी व्हेल बहुधा किनाऱ्या ...